کانون قرآن و عترت
امور فرهنگی دانشگاه پیام نور مرکز الیگودرزکانون قرآن و عترت
امور فرهنگی دانشگاه پیام نور مرکز الیگودرزفضیلت ماه مبارک رمضان
فضیلت ماه مبارک رمضان
پیامبر اکرم(ص) مىفرماید: «ماه رجب ماه خدا و ماه شعبان ماه من و ماه رمضان، ماه امت من است،هر کس همه این ماه را روزه بگیرد بر خدا واجب است که همه گناهانش را ببخشد، بقیه عمرش را تضمین کند و او را از تشنگى و عطش دردناک روز قیامت امان دهد.»
«رمضان» در لغت از «رمضاء» به معناى شدت حرارت گرفته شده و به معناى سوزانیدن مىباشد.(1) چون در این ماه گناهان انسان بخشیده مىشود، به این ماه مبارک رمضان گفتهاند.
پیامبر اکرم(ص) مىفرماید: «انما سمى الرمضان لانه یرمض الذنوب؛(2) ماه رمضان به این نام خوانده شده است، زیرا گناهان را مىسوزاند.»
رمضان نام یکى از ماههاى قمرى و تنها ماه قمرى است که نامش در قرآن
آمده است و یکى از چهار ماهى است که خداوند متعال جنگ را در آن حرام کرده
است.(مگر جنبه دفاع داشته باشد.)
در این ماه کتابهاى آسمانى قرآنکریم، انجیل، تورات، صحف و زبور نازل شده است.(3)
این ماه در روایات اسلامى ماه خدا و میهمانى امت پیامبر اکرم(ص) خوانده
شده و خداوند متعال از بندگان خود در این ماه در نهایت کرامت و مهربانى
پذیرایى مىکند؛ پیامبر اکرم(ص) مىفرماید: «ماه رجب ماه خدا و ماه شعبان
ماه من و ماه رمضان، ماه امت من است،(4) هر کس همه این ماه را روزه بگیرد
بر خدا واجب است که همه گناهانش را ببخشد، بقیه عمرش را تضمین کند و او را
از تشنگى و عطش دردناک روز قیامت امان دهد.»(5)
این ماه، در میان مسلمانان از احترام، اهمیت و جایگاه ویژهاى برخوردار
و ماه سلوک روحى آنان است و مؤمنان با مقدمهسازى و فراهم کردن زمینههاى
معنوى در ماههاى رجب و شعبان هر سال خود را براى ورود به این ماه شریف و
پربرکت آماده مىکنند، و با حلول این ماه با شور و اشتیاق و دادن اطعام و
افطارى به نیازمندان، شبزندهدارى و عبادت، تلاوت قرآن، دعا، استغفار،
دادن صدقه، روزهدارى و... روح و جان خود را از سرچشمه فیض الهى سیراب
مىکنند.
فضائل ماه رمضان
گرچه ذکر تمام فضائل ماه مبارک رمضان از حوصله این مقال خارج است؛ ولى
پرداختن و ذکر برخى از فضائل آن از نظر قرآن و روایات اسلامى خالى از لطف
نیست.
1. برترین ماه سال
ماه مبارک رمضان به جهت نزول قرآن کریم در آن و ویژگىهاى منحصرى که
دارد در میان ماههاى سالقمرى برترین است؛ قرآن کریم مىفرماید: «ماه
رمضان ماهى است که قرآن براى هدایت انسانها در آن نازل شده است.»(6)
پیامبر گرامى(ص) درباره ماه رمضان مىفرماید: «اى مردم! ماه خدا با
برکت و رحمت و مغفرت به شما روى آورد، ماهى که نزد خدا از همه ماهها برتر و
روزهایش بر همه روزها و شبهایش بر همه شبها و ساعاتش بر همه ساعات برتر
است، ماهى است که شما در آن به میهمانى خدا دعوت شده و مورد لطف او قرار
گرفتهاید، نفسهاى شما در آن تسبیح و خوابتان در آن عبادت، عملتان در آن
مقبول و دعایتان در آن مستجاب است.... بهترین ساعاتى است که خداوند به
بندگانش نظر رحمت مىکند... .»(7)
2. نزول کتب آسمانى در این ماه
تمام کتب بزرگ آسمانى مانند: قرآن کریم، تورات، انجیل، زبور، صحف در
این ماه نازل شده است. حضرت امام صادق(ع) مىفرماید: «کل قرآن کریم در ماه
رمضان به بیت المعمور نازل شد، سپس در مدت بیست سال بر پیامبر اکرم(ص) و
صحف ابراهیم در شب اول ماه رمضان و تورات در روز ششم ماه رمضان، انجیل در
روز سیزدهم ماه رمضان و زبور در روز هیجدهم ماه رمضان نازل شد.»(8)
3. توفیق روزه
در ماه رمضان خداوند متعال توفیق روزهدارى را به بندگانش داده است؛ «پس هر که ماه [رمضان] را درک کرد، باید روزه بگیرد.»(9)
انسان افزون بر جنبه مادى و جسمى، داراى بُعد معنوى و روحى هم هست و هر
کدام در رسیدن به کمال مطلوب خود، برنامههاى ویژه را نیاز دارند، یکى از
برنامهها براى تقویت و رشد بُعد معنوى، تقوا و پرهیزگارى است؛ یعنى اگر
انسان بخواهد خودش را از جنبه معنوى رشد و پرورش دهد و به طهارت و کمال
مطلوب برسد، باید هواى نفس خود را مهار کند و موانع رشد را یکى پس از دیگرى
بر دارد و خود را سرگرم لذتها و شهوات جسمى نکند. یکى از اعمالى که در
این راستا مؤثر و مفید است روزهدارى است، قرآن کریم مىفرماید: «... اى
افرادى که ایمان آوردهاید! روزه بر شما نوشته شد، همان گونه که بر
پیشینیان از شما نوشته شده، تا پرهیزگار شوید.»(10)
برخى از فواید و فضائل روزه:
الف. تقویت تقوا، پرهیزگارى و اخلاص؛(11)
امام صادق(ع) مىفرماید: خداوند متعال فرموده: «روزه از من است و پاداش آن را من مىدهم.»(12)
حضرت فاطمه(س) مىفرماید: «خداوند روزه را براى استوارى اخلاص، واجب فرمود.»(13)
ب. مانع عذابهاى دنیوى و اخروى:
امام على(ع) مىفرماید: «روزه روده را باریک مىکند گوشت را مىریزد و از گرماى سوزان دوزخ دور مىگرداند.»(14)
پیامبر اکرم(ص) مىفرماید: «روزه سپرى در برابر آتش است.»(15)
ج. آرامش روان و جسم:
روزهدارى روح و روان و قلب و دل و نیز جسم را آرامش داده و باعث سلامتى روح و تندرستى جسم مىشود.
پیامبر اکرم(ص) مىفرماید: «روزه بگیرید تا سالم بمانید.»
باز مىفرماید: «معده خانه تمام دردها و امساک [روزه [بالاترین داروهاست.»(16)
حضرت امام باقر(ع) مىفرماید: «روزه و حج آرامبخش دلهاست.»(17)
حضرت على(ع) مىفرماید: «خداوند بندگان مؤمن خود را به وسیله نمازها و
زکات و حدیث در روزهدارى روزههاى واجب [رمضان[ براى آرام کردن اعضا و
جوارح آنان، خشوع دیدگانش و فروتنى جانهایشان و خضوع دلهایشان حفظ
مىکنند.»(18)
امروزه در علم پزشکى و از نظر بهداشت و تندرستى نیز در جاى خود ثابت
شده که روزهدارى تأثیرهاى فراوانى بر آرامش روح و روان و سلامتى جسم و بدن
دارد، دفع چربىهاى مزاحم، تنظیم فشار، قند خون، و... نمونه آن است.(19)
د. مانع نفوذ شیطان:
امام على(ع) به پیامبر اکرم(ص) عرض کرد: یا رسول الله! چه چیزى شیطان
را از ما دور مىکند؟ پیامبرگرامى(ص) فرمود: روزه چهره او را سیاه مىکند و
صدقه پشت او را مىشکند.»(20)
بنابراین، روزه مانع نفوذ شیطانهاى جنى و انسى شده و وسوسههاى آنان را خنثى مىکند.
ه . مساوات بین غنى و فقیر:
انسان روزهدار در هنگام گرسنگى و تشنگى، فقرا و بینوایان را یاد
مىکند و در نتیجه به کمک آنها مىشتابد. حضرت امام حسن عسگرى(ع) درباره
علت وجوب روزه مىفرماید: «تا توانگر درد گرسنگى را بچشد و در نتیجه به
نیازمند کمک کند.»(21)
و. احیاء فضائل اخلاقى
حضرت امام رضا(ع) درباره علت وجوب روزه مىفرماید: «تا مردم رنج گرسنگى
و تشنگى را بچشند و به نیازمندى خود در آخرت پىببرند و روزهدار بر اثر
گرسنگى و تشنگى خاشع، متواضع و فروتن، مأجور، طالب رضا و ثواب خدا و عارف و
صابر باشد و بدین سبب مستحق ثواب شود،... روزه موجب خوددارى از شهوات است،
نیز تا روزه در دنیا نصیحتگر آنان باشد و ایشان را در راه انجام
تکالیفشان رام و ورزیده کند و راهنماى آنان در رسیدن به اجر باشد و به
اندازه سختى، تشنگى و گرسنگى که نیازمندان و مستمندان در دنیا مىچشند پى
ببرند و در نتیجه، حقوقى که خداوند در دارایىهایشان واجب فرموده است، به
ایشان بپردازند... .»(22)
و... .
4. وجود شب قدر در این ماه
شب قدر از شبهایى که برتر از هزار ماه است و فرشتگان در این شب به اذن
خدا فرود مىآیند و جمیع مقدرات بندگان را در طول سال تعیین مىکنند(23) و
وجود این شب در این ماه مبارک نعمت و موهبتى الهى بر امت پیامبر گرامى
اسلام(ص) است و مقدرات یک سال انسانها (حیات، مرگ، رزق و...) براساس
لیاقتها و زمینههایى که خود آنها به وجود آوردهاند تعیین مىشود و انسان
در چنین شبى با تفکر و تدبر مىتواند به خود آید و اعمال یک سال خود را
ارزیابى کند و با فراهم آوردن زمینه مناسب بهترین سرنوشت را براى خود رقم
زند.(24)
حضرت امام صادق(ع) مىفرماید: «تقدیر مقدرات در شب نوزدهم و تحکیم آن در شب بیست و یکم و امضاء آن در شب بیست و سوم است.»(25)
5. بهار قرآن
نظر به اینکه قرآن کریم در ماه مبارک رمضان نازل شده و تلاوت آیات آن
در این ماه فضیلت بسیارى دارد، در روایات اسلامى، از ماه رمضان به عنوان
بهار قرآن یاد شده است؛ چنانکه حضرت امام باقر(ع) مىفرماید: «هر چیزى
بهارى دارد و بهار قرآن ماه رمضان است.»(26)
یک نکته!
بدیهى است فضائل و ثوابهایى که براى ماه مبارک رمضان و روزهدارى ذکر
شده و به برخى از آنها اشاره شد، از آنِ کسانى است که حقیقت آن را درک
کنند و به محتواى آن عمل و در گفتار و کردار به کار گیرند و به آنها جامه
عمل بپوشانند. چنان در روایات اسلامى براى روزهدارى آدابى ذکر شده و کسانى
که صرفاً تلاوت قرآن مىکنند، ولى به آیات و احکام آن عمل نمىکنند و یا
آن که از روزهدارى تنها رنج گرسنگى و تشنگى را مىکشند و بوسیله گناه،
تأثیر روزه را از بین مىبرند و ماه مبارک رمضان و فضاى معنوى آن تأثیرى بر
اشخاصى بر جاى نمىگذارد، مورد نکوهش قرار گرفتهاند.
چنانکه پیامبر اکرم(ص) به زنى که با زبان روزه کنیز خود را دشنام
مىداد فرمود: چگونه روزهدارى و حال آنکه کنیزت را دشنام مىدهى؟! روزه
فقط خوددارى از خوردن و آشامیدن نیست، بلکه خداوند آن را علاوه بر این دو،
مانع کارها و سخنان زشت که روزه را بىاثر مىکنند قرار داده است، چه
اندکند روزهداران و چه بسیارند کسانى که گرسنگى مىکشند.»(27)
حضرت امام سجاد(ع) در دعاى حلول ماه رمضان به درگاه خداوند عرض مىکند:
به وسیله روزه این ماه یاریمان ده تا اندامهاى خود را از معاصى تو نگه
داریم و آنها را به کارهایى گیریم که خشنودى تو را فراهم آورد، تا با
گوشهایمان سخنان بیهوده نشنویم و با چشمانمان به لهو و لعب نشتابیم و تا
دستمانمان را به سوى حرام نگشاییم و با پاهایمان به سوى آنچه منع شده ره
نسپاریم و تا شکمهایمان جز آنچه را تو حلال کردهاى در خود جاى ندهد و
زبانهایمان جز به آنچه تو خبر دادهاى و بیان فرمودهاى گویا نشود...
.»(28)
بنابراین، در ماه مبارک باید تمام اعضا و جوارح را از حرام دور نگه
داشت و با اخلاص، توکل و توسل از اهلبیت(ع) و عمل به دستورها و احکام قرآن
کریم و دورى از گناهان، انجام توبه نصوح و واقعى، عبادت، شبزندهدارى،
درک فضیلت شب قدر و... فضیلت ماه مبارک رمضان را درک کرد و از آن در راستاى
رسیدن به کمال حرکت کرد و باید در این ماه به گونهاى خودسازى کرد که با
اتمام ماه مبارک تأثیر و فواید آن در روح و جان افراد باقى باشد و اثر آن
تا ماه رمضان سال بعد ماندگار باشد.
پىنوشتها:ـــــــــــــــــــــــ
1. مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانى، ص 209، دارالکتاب العربى، بیروت.
2. بحارالانوار، علامه مجلسى، ج 55، ص 341، مؤسسه الوفاء، بیروت.
3. ر.ک: الکافى، محمد بن یعقوب کلینى، ج 2، ص 628، دارالکتب الاسلامیة، تهران.
4. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملى، ج 2، ص 628، دارالکتب الاسلامیة، تهران.
5. ...
6. سوره بقره، آیه 185.
7. ر.ک: وسائل الشیعه، همان، ج 10، ص 313.
8. ر.ک: الکافى، همان، ج 2 ،ص 628.
9. سوره بقره، آیه 185.
10. سوره بقره، آیه 183.
11. همان.
12. میزان الحکمة، محمد محمدىرىشهرى، ترجمه: حمیدرضا شیخى، ج 7، ص 3207، مؤسسه دارالحدیث، قم.
13. همان، ص 3209.
14. همان.
15. همان.
16. همان.
17. همان.
18. همان.
19. تفسیر نمونه، آیتالله مکارم شیرازى و دیگران، ج 1 ،ص 631، دارالکتب الاسلامیة، تهران.
20. مستدرک الوسائل، محدث نورى، ج 7، ص 154، مؤسسه آلالبیت، قم.
21. میزان الحکمة، همان.
22. همان، ص 3209.
23. سوره قدر، آیه 1 ـ 5.
24. تفسیر المیزان، علامه طباطبایى، ج 18، ص 132؛ ج 19، ص 90، مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان، قم.
25. وسائل الشیعه، همان، ج 10، ص 354.
26. وسائل الشیعه، همان، ج 6، ص 203.
27. الکافى، همان، ج 4، ص 87.
28. الصحیفة السجادیة، امام سجاد(ع) ص 186، دفتر نشر الهادى، قم.
...................................................................................................
منبع:ماهنامه پاسدار اسلام، شماره 275